Podczas niedawnego rządowego panelu dotyczącego edukacji przedstawiciele uniwersytetów narzekali, że kilku czołowych naukowców już wycofało się z planowanych na Wyspach badań z powodu Brexitu. W przypadku eksperymentów naukowych, które mogą trwać latami, potrzebne jest stabilne środowisko, które gwarantuje, że badania nie zostaną zawieszone – tłumaczono. Polskich studentów, których na brytyjskich uniwersytetach są tysiące, najbardziej interesuje jednak to, jakie będą ich prawa po przeprowadzeniu Brexitu. 19-letnia Kamila, którą w tym roku czeka matura międzynarodowa w warszawskim liceum, wstępnie rozważała anglistykę lub literaturę angielską na którymś z brytyjskich uniwersytetów. – Złożę papiery, a martwić się będę, jeśli się dostanę. Myślę, że będzie dobrze – przekonuje. Niektórych kandydatów na studia optymizm jednak opuścił. We wrześniu zeszłego roku podań z zagranicy było o 7 proc. mniej (dane UCAS) niż zwykle, a z niektórych krajów (np. z Irlandii) o 20 proc. mniej. Wszystko wskazuje na to, że potencjalni aplikanci obawiali się, że zainwestują w drogie studia, a po roku czy dwóch latach okaże się, że nie mogą ich skończyć. – Ja chyba zdążę skończyć studia, zanim cała ta sytuacja się rozwiąże. I tak cieszę się, że się na nie zdecydowałem. Brytyjski dyplom, póki co, jeszcze długo będzie ceniony w całej Europie i na świecie – uważa 24-letni Marcin, od dwóch lat studiujący grafikę komputerową w Kent.

Drogo i drożej

Poza przewidywanymi zawirowaniami politycznymi, studenci obawiają się jeszcze jednego. Pod koniec tego roku studia mogą nieco podrożeć, mimo że dla wielu uczniów i ich rodziców ceny i tak są już bardzo wysokie. Obecnie limit wynosi 9 tys. funtów rocznie – po zmianach będzie to mogło być nawet 13 tysięcy funtów. Podwyżka ma być uzależniona od inflacji, ale też jakości nauczania, perspektyw dla uczniów po studiach czy ilości przerabianego materiału. – A może by tak po prostu obniżyć czesne na gorszych uniwersytetach, zamiast podwyższać na lepszych – pytają na forach studenckich zdenerwowani uczniowie. Mimo to zmiana jest już pewna i zaplanowana na najbliższe cztery lata – póki co tylko w Anglii.

Najdroższe studia będą faktycznie różnić się od tych gorzej wycenianych, mają być bardziej innowacyjne i mają lepiej przygotowywać do pracy. Jedną ze zmian ma być otwarcie drzwi dla uniwersytetów prowadzonych przez firmy. Dzięki temu korporacje jak Google czy Facebook, które potrzebują setek inżynierów i specjalistów rocznie, będą mogły uczyć ich praktycznych umiejętności i „przejmować” od razu po studiach, zanim zrobi to konkurencja. Większa innowacyjność to też wprowadzenie szerszej oferty studiów on-line, a być może również szerszy wybór polskich uniwersytetów na Wyspach, których oferta dziś jest skromna. Dzięki unowocześnieniu całego systemu oświaty wyższej, wszystkie nowe szkoły będą sprawdzane pod kątem jakości i to na tej podstawie będzie im przyznawana licencja na kolejny rok. Ma to sprawić, że łatwiej będzie można rozróżnić anonimowe szkoły dające bezwartościowy dyplom od tych, za które ręczy państwo.

Ukłon w stronę uczniów

Najważniejszą zmianą ma być wprowadzenie studiów dwuletnich.

– Chcemy wprowadzić nowe, elastyczne sposoby nauczania. Studenci apelują o bardziej elastyczne grafiki, zajęcia, które da się pogodzić z pracą i życiem czy krótsze kursy, które pozwalają szybko znaleźć zatrudnienie. Rozumiem, że dla większości studia wciąż oznaczają trzy lub cztery lata, ale musimy pozostałym dać alternatywę – wyjaśnił Jo Johnson, minister szkolnictwa wyższego. Jednym z pierwszych, który zdecydował się na wprowadzenie takiego modelu jest Staffordshire University. Na jego stronie internetowej można przeczytać: – Przyspieszone, dwuletnie studia, to pełne doświadczenie uniwersyteckiego życia (…). Jednak w przeciwieństwie do trzyletnich studiów, tu musisz poświęcić tylko dwa lata. Dzięki temu możesz zaoszczędzić do 10 tys. funtów w kosztach utrzymania i czesnego – czytamy. Nauki ma nie być mniej, a jedynie ma być ona bardziej skondensowana. Niektórzy uważają, że to pierwszy krok do zabicia renomy brytyjskich uniwersytetów, a studia z zasady mają być czymś wyjątkowym i dlatego trzeba na nie poświęcić odpowiednio dużo czasu i wysiłku. Wielu uczniów przyjmuje jednak taką możliwość z ulgą i przyznaje, że to wymóg naszych czasów.

Student pracuje

– Kiedyś istniało „życie studenckie”, a te trzy czy pięć lat studiów było trochę przedłużeniem liceum – wspomina 52-letni Kazimierz, absolwent wydziału socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, dziś wykładowca w dwóch szkołach prywatnych w Warszawie i Łodzi. – Dziś jak patrzę na moich studentów, to widzę, że od pierwszego-drugiego roku większość musi pracować. I oczywiście utrzymywać mieszkanie, bo przecież nikt im już nie zagwarantuje miejsca w akademiku. Potem dochodzą staże i praktyki, bo pracodawcy oczekują od nich doświadczenia od razu po studiach. Można narzekać na dwuletnie uniwersytety, ale prawda jest taka, że wielu woli pewnie solidnie przysiąść i mieć szybciej z głowy, niż pięć lat chodzić na uniwersytet i marnować czas – zwraca uwagę. Choć Kazimierz opisuje rzeczywistość na polskich uniwersytetach, na brytyjskich pod tym względem jest podobnie. Obecnie na wielu wydziałach uczniowie mogą cieszyć się nawet czteromiesięcznymi wakacjami, a do tego długimi przerwami świątecznymi. Dla wielu przyjezdnych to tylko dodatkowy kłopot i wydatki, bo muszą wtedy wracać do swojego kraju. Inni są wtedy zmuszeni szukać pracy sezonowej, co opóźnia ich wejście na rynek pracy i rozpoczęcie kariery w branży, która ich interesuje.

Łatwiej się dostać

Rząd stara się też zwiększyć dostęp do szkół wyższych dla uczniów o mniejszych szansach na edukację. Dziś na najważniejszych uniwersytetach bogaci uczniowie wciąż są przyjmowani sześć razy częściej niż ich ubożsi koledzy; nadal widać też przewagę mężczyzn na wielu prestiżowych kierunkach. Aby zmienić tą sytuację ma powstać specjalna instytucja monitorująca, złożona z siedmiu placówek badawczych zebranych pod wspólną nazwą UK Research and Innovation body. Uczelnie będą zobowiązane przekazywać jej szczegółowe informacje o rasie, płci i socjoekonomicznym pochodzeniu uczniów, a także o ich postępach w nauce. Dzięki temu zostaną zidentyfikowane uczelnie, na których występuje taki problem. By wciąż otrzymywać rządowe dotacje, będą musiały postarać się zwiększyć szanse pozostałych uczniów na dostanie się do szkoły. – To nie brzmi najlepiej. Teraz nikt nie robi mi przykrości dlatego, że na przykład jestem Polakiem. Nie jestem pewien, czy chcę, żeby na korytarzu wisiała kartka z informacjami o tym, ile zarabiają rodzice, jaka jest moja rasa i od jak dawna jestem na Wyspach. Dla mnie to brzmi dziwnie. Chyba że to będą dane na wewnętrzny użytek uniwersytetu, ale w takim razie po co w ogóle są potrzebne – zastanawia się Marcin, student grafiki komputerowej z Kent. W teorii jednak program ma zapobiec faworyzowaniu dzieci z bogatych domów i zapewnić więcej miejsc na dobrych uniwersytetach dla imigrantów czy biedniejszej młodzieży.

Sonia Grodek

Pewnego styczniowego wieczora 19-letni Andrzej Wasilewski udał się ze swoją dziewczyną do lokalnego Tesco w irlandzkim Balbriggan, by kupić kilka butelek piwa. Okazał sprzedawcy swój polski paszport, by udowodnić, że jest pełnoletni. – Sprzedawca powiedział, że nie może uznać tego dokumentu i zadzwonił po swojego przełożonego. Ten przyszedł i potwierdził, że sklep nie akceptuje zagranicznych paszportów. Mocno się wkurzyłam i złożyłam skargę na Tesco – opisywała na swoim profilu społecznościowym dziewczyna Polaka, której udało się kupić piwo dzięki okazaniu irlandzkiego dokumentu. Wcześniej Andrzej próbował jeszcze wylegitymować się dowodem osobistym i irlandzką legitymacją studencką, ale bezskutecznie.

Upokorzenie przy kasie

Dla wielu Polaków odmowa sprzedaży czy załatwienia podstawowych spraw po przedstawieniu polskich dokumentów to codzienność. Irlandka zwróciła jednak uwagę, że jeśli sklep nie uznaje zagranicznych dowodów tożsamości, to praktycznie uniemożliwia młodym obcokrajowcom zrobienie zakupów. Rzecznik Tesco przyznał, że pracownik sklepu popełnił błąd i sytuacja z irlandzkiego miasteczka skończyła się przeprosinami pod adresem pechowego Polaka. Jednak to nie jedyny sklep, w którym po okazaniu polskich dokumentów można mieć kłopoty.
– To zależy od sklepu i od sprzedawcy. Szczególnie, jak się trafi Polak czy Polka, to wiadomo, że uznają dowód osobisty. Czasem jeden brytyjski sprzedawca bez problemu sprzedaje wino na dowód, a inny odmawia. To jest stresujące, czuję się jakbym robiła coś nielegalnego. Czasem proszę o zakupy znajomych, żeby oszczędzić sobie przykrości – tłumaczy 20-letnia Martyna, studentka psychologii z Kent.

Dowód unijny, ale…

Naszych rodaków taka sytuacja często dziwi – w końcu na polskim dowodzie widnieją informacje również po angielsku, poza tym zdobi go unijna flaga. Jednak niedoświadczony sprzedawca może nie wiedzieć, że to oficjalne, krajowe ID. W końcu w pracy styka się z mieszkańcami dziesiątek krajów, którzy pokazują mu setki dokumentów. Bez odpowiedniego przeszkolenia ze strony sklepu trudno oczekiwać, by odróżniał polski dowód od np. karty bibliotecznej. Zgodnie z prawem powinien honorować dowody osobiste z hologramem. W przypadku polskich dokumentów taki mają tylko te wydane po 2010 roku; poza tym sprzedawca nadal może nie rozpoznać dokumentu. W przypadku osób, które wyglądają na niepełnoletnie, dochodzi coś jeszcze – sprzedawca ryzykuje nawet kilkadziesiąt tysięcy funtów kary, jeśli sprzeda takiej osobie piwo. Jednak już paszport zgodnie z prawem powinien respektować każdy kasjer czy kasjerka. Jeśli tego nie robi, mamy prawo poprosić o interwencję managera i nagłośnić sprawę. Jeśli i to nie skutkuje, pozostaje… nie robić zakupów w danym sklepie.

Na poczcie nie ma problemu

Takie problemy zdarzają się też w pubach, kinach czy na dyskotekach. Oba dokumenty powinny być honorowane w bankach, choć mniejsze placówki niekiedy z oporami akceptują polski dowód osobisty. Kłopoty najrzadziej zdarzają się na poczcie, gdzie wszystkie popularne dokumenty są zwykle respektowane. Zgodnie z prawem Polacy za granicą nie muszą, ale mogą posiadać dowód. Jednak prawo brytyjskie nakłada już na obcokrajowców obowiązek posiadania dokumentu identyfikacji, którym może być dowód osobisty lub paszport. Właściciele sklepów czy pubów mogą wykazywać się większą ostrożnością i nie akceptować np. dowodu. Aby uniknąć problemów podczas zakupów dobrze jest mieć przy sobie paszport. Osoby, które na Wyspach są powyżej pięciu lat, mogą też ubiegać się o obywatelstwo, a co za tym idzie – o CitizenCard. To oficjalny dokument, dzięki któremu już nigdy przy pokazywaniu ID nie zobaczymy na twarzy urzędnika czy sprzedawcy zdziwienia.

Wypuszczą czy nie?

Inna sytuacja przytrafiła się 40-letniej Joli z Orzysza, która przepracowała na farmie w Wielkiej Brytanii trzy lata. Kupując bilet powrotny do Polski, musiała uzupełnić kilka informacji z dowodu osobistego i wtedy zauważyła, że kilka miesięcy wcześniej stracił ważność. – Bałam się lecieć samolotem, bo na pewno by to sprawdzali. Musiałam poczekać kilka tygodni i pojechałam ze znajomymi autem z duszą na ramieniu, ale przy wjeździe na prom ledwo zerknęli na dokumenty – opowiada. Niestety, w przypadku dowodu osobistego jedynym sposobem, by go otrzymać, jest złożenie wniosku w Polsce. Wniosek można wprawdzie złożyć on-line, ale odebrać już trzeba go osobiście, co wyklucza zamówienie brakującego dokumentu podczas pobytu za granicą. Można też ryzykować jak Jola – niektórym udaje się wrócić do Polski z prawem jazdy lub nieważnym dowodem. W przypadku zgubienia lub kradzieży paszportu można też zgłosić ten fakt na policji, a zaświadczenie pokazać w razie kontroli. Aby mieć pewność, że na granicy nie pojawią się problemy, najlepiej jednak na kilka tygodni przed podróżą wystąpić w konsulacie o paszport tymczasowy, wydawany właśnie po to, by umożliwić osobom bez dokumentów powrót do kraju. Paszport tymczasowy kosztuje 32 funty.

Prawo jazdy a wyjazd

O taki paszport nie mogą jednak ubiegać się osoby, których paszport jest ważny, ale po prostu nie mamy go przy sobie. Z takim problemem spotykają się często osoby, które są w trakcie np. wymiany prawa jazdy na brytyjskie. Do urzędu trzeba wtedy wysłać paszport lub dowód, co wiele osób pozostawia bez dokumentów. Jedynym wyjściem z sytuacji wydaje się nie planowanie wyjazdów w tym czasie lub wcześniejsze zadbanie o ważność drugiego dowodu tożsamości (paszportu lub dowodu osobistego), by nie pozostać zupełnie bez dokumentów. O tym, jak niezrozumiałe mogą być za granicą nasze dokumenty może świadczyć przypadek irlandzkiej policji, która przez lata bezskutecznie poszukiwała pirata drogowego o nazwisku „Prawo Jazdy”. Takie dane spisano z jego dowodu podczas pięćdziesięciu przypadków przekroczenia prędkości czy stłuczki. Dopiero po pojawieniu się listów gończych, któryś z polskich policjantów uświadomił kolegów, że „Prawo Jazdy” to nazwa dokumentu, a nie imię i nazwisko. Aby uniknąć tego typu nieporozumień warto w czasie roku od przyjazdu na stałe, zamienić prawo jazdy na brytyjskie. Dodatkowym plusem może być fakt, że takie prawo jazdy obok potwierdzenia rezydentury czy PIT-u z HMRC jest dokumentem uznawanym prawnie do potwierdzania tożsamości. Często przydaje się więc np. podczas załatwiania spraw w banku czy urzędzie. Polskie prawo jazdy nie jest  ważnym dokumentem potwierdzającym tożsamość i nie możemy legitymować się nim na granicy czy nawet w sklepie.

Dwa paszporty to kłopoty

Co ciekawe, problemy z dokumentami można mieć również na polskiej granicy. Przekonują się o tym osoby, które mają podwójne obywatelstwo, jak podaje portal Onet.pl na podstawie historii Polaka, którego ośmiomiesięcznego syna nie chciano wpuścić na lot do Kanady. Osoby o podwójnym obywatelstwie, poza zagranicznym paszportem muszą też mieć polski, jeśli są obywatelami Polski. Dziwne? – Sugerujemy Polakom posiadającym obok polskiego, obywatelstwo innego państwa, aby posiadali polskie dokumenty podróży. Dzięki temu unikną kłopotów, związanych z wyjazdem. W sytuacji, gdy funkcjonariusz straży granicznej w trakcie kontroli granicznej uzyska informację, że podróżny posiada obywatelstwo polskie, a nie ma ważnego polskiego paszportu, czy dowodu osobistego – w zależności od kierunku podróży, funkcjonariusz ma obowiązek nie zezwolić takiej osobie na wyjazd, nawet jeśli wjechała na terytorium Polski na podstawie dokumentu stwierdzającego obywatelstwo innego państwa – tak ostrzegają funkcjonariusze Nadwiślańskiej Straży Granicznej na swoim portalu. Jak widać, o ile w Wielkiej Brytanii brytyjski dokument ma zawsze pierwszeństwo, w Polsce nadal warto mieć wszystkie polskie dokumenty.

Sonia Grodek